Centralne Muzeum Jeńców Wojennych jako samodzielna instytucja działa od 1965 roku. Od 2018 r. muzeum funkcjonuje pod obecną nazwą i jest współprowadzone przez Ministerstwo i Województwo. Jubileusz stał się okazją do rocznicowego spotkania, podziękowań, gratulacji i odznaczenia zasłużonych pracowników placówki.
Centralne Muzeum Jeńców Wojennych jest jednym z muzeów martyrologicznych, powstałych po II wojnie światowej w celu dokumentowania nazistowskich zbrodni wojennych i pielęgnowania pamięci o ich ofiarach. Zbrodnie, do których doszło w Lamsdorf, związane były z funkcjonowaniem na tym terenie w latach 1939-1945 jednego z największych w Europie jenieckich kompleksów obozowych dla żołnierzy koalicji antyhitlerowskiej.
Placówka zbiera, przechowuje i udostępnia liczne muzealia i archiwalia – są to głównie pamiątki związane z jeńcami wojennymi, przede wszystkim z okresu II wojny światowej. Zbiory Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych należą do najcenniejszych i najbogatszych tego rodzaju w Polsce. – Obecna misja instytucji brzmi: poznajemy, pamiętamy, przestrzegamy. Nie zmieniły jej koleje zmiany statutów, ale nastąpiła jedna, zasadnicza zmiana. W roku przełomu – 1989 – dzięki staraniom ówczesnego kierownictwa muzeum nastąpiło poszerzenie zakresu badań i działalności m.in. o radziecki system obozów dla polskich jeńców i całą historię miejsca, w tym obóz pracy w Łambinowicach z lat 1945-1946, w którym przetrzymywano już nie jeńców, a ludność cywilną – mówi dyrektor placówki dr Violetta Rezler-Wasielewska dodając, że skomplikowana historia miejsca pamięci w Łambinowicach silnie wpływa na specyfikę muzeum.
W marcu 2020 r. decyzją Komisji Europejskiej Miejsce Pamięci Narodowej w Łambinowicach otrzymało prestiżowy tytuł Europejskiego Znaku Dziedzictwa 2019. Znak Dziedzictwa Europejskiego otrzymują obiekty, które mają silną europejską wartość symboliczną. Podkreślają wspólną historię Europy i budowania Unii Europejskiej, a także europejskie wartości i prawa człowieka, będące fundamentem procesu integracji europejskiej. Do tej pory, w całej Europie, Znakiem Dziedzictwa Europejskiego uhonorowano 67obiektów, w tym zaledwie cztery w Polsce.
Jubileusz placówki niemal zbiegł się z historyczną chwilą – po wielu zabiegach samorządu województwa i dyrekcji z dniem 1 stycznia 2026 r. Muzeum stanie się narodową instytucją kultury zostanie wpisane do Rejestru Instytucji Kultury, prowadzonego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Na mocy podpisanej pod koniec października umowy Centralne Muzeum Jeńców Wojennych będzie korzystać z większych środków finansowych oraz szerszego wsparcia organizacyjnego. Jednocześnie Samorząd Województwa Opolskiego nadal pozostanie współprowadzącym instytucję, aktywnie uczestnicząc w jej rozwoju i wspierając kolejne inicjatywy służące upowszechnianiu pamięci historycznej. – To wyjątkowe miejsce, bo to nie jest takie muzeum, do którego zabieramy dzieci w sobotnie popołudnie czy niedzielę. To miejsce przepełnione bólem, cierpieniem i śmiercią, w którym ponad 300 tysięcy osób z 50 krajów przeszło gehennę – mówi wicemarszałek województwa Zbigniew Kubalańca podkreślając, że muzeum pełni przede wszystkim rolę edukacyjną, historyczną, dokumentującą. – To miejsce, gdzie potomkowie jeńców mogą odnaleźć cząstkę swojej rodzinnej historii – dodaje wicemarszałek. Dlatego podczas uroczystości jubileuszowej dziękował wszystkim bez wyjątku pracownikom muzeum za pasję i zaangażowanie, za dociekanie do prawdy i dążenie do tego, aby to miejsce odkrywało kolejne nieznane wątki historii.
Podczas uroczystości jubileuszowej wręczono kilka odznaczeń. Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” odznaczony został były dyrektor placówki prof. dr hab. Edmund Nowak, zaś Brązowym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” odznaczono dwie osoby – Stanisławę Borzemską, wieloletnią pracownię muzeum, kierowniczkę Działu Oświatowo-Wystawienniczego w latach 1970–2003 oraz dra Czesława Wawrzyniaka, wieloletniego dyrektora placówki.
